Četvrtak, 20.07.2023 | 05:39

Bela Stena, izgubljeni grad

Srednjovekovni utvrđeni grad Bela Stena nalazi se u selu Krčmaru, nedaleko od Divčibara i Mionice. Utvrđenje se nalazilo na srednjovekovnom trgovačkom putu od Valjeva do Požege, kojim je ova oblast povezivana sa dolinom Morave, odnosno sa centralnom Srbijom. U srednjem veku, teritorija severozapadne Srbije bila je značajna privredna i trgovačka oblast, o čemu svedoči pisana zaostavština brojnih dubrovačkih trgovaca.

Legenda kaže da je tvrđavu podigao car Dušan uz pomoć divčibarske vile Razvigore, i da je tu vršio smotru pobedničke vojske posle bitke pod Golubcem.

Kao pogranični grad imala je i stalnu vojnu posadu. U istorijskim izvorima, prvi put se pominje u povelji ugarskog kralja Žigmunda 1392. godine, i to kao Castrum Bela sztena. Mađari 1392. godine izveštavaju da su osvojili „tvrđavu srpskog kralja Uroša (Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić)”. Sama tvrđava dugačka je 85 i široka 45m. Danas se njeni ostaci samo naziru u mračnoj bukovoj šumi. Podignuta je na starijim romejskim osnovama, o čemu svedoče malobrojne keramičke posude. Pretpostavlja se da je Bela Stena bila centar jedne veće srednjovekovne oblasti, a 1426. godine pominje se sa gradskim područjem. Dok su ranije utvrđenja bila uporišta vlastele i vladara, u periodu XIV veka se sve više podižu da bi se štitili rudnici, komunikacije i važnija gradska naselja. Tvrđava je više puta osvajana, rušena i dograđivana.

Poslednji put je obnovljena u vreme despota Stefana ili Đurđa, u poslednjem pokušaju da se zaustave osvajanja Osmanske imperije. Tada je i dobila ime Velika Bela Stena, za razliku od već postojećih utvrđenja sličnog imena, ali mnogo manjeg obima i značaja. Osvojena je od Osmanske vojske 1458. godine. Jedan od poslednjih srpskih gradova koji je pao obzirom da je sledeće godine, posle pada Smedereva, srednjovekovna Srbija prestala da postoji. Od starog grada, koji je Mahmud paša razrušio 1458. godine, i danas su vrlo dobro očuvana platna, jedna kula i na njoj kamena kapija. Posle razaranja 1458. godine, u utvrđenju više nije bilo života, a pomen grada ne srećemo ni u kasnijim istorijskim izvorima.

Pročitajte zanimlivu legendu o Divčibarama. Ova jedinstvena priča o vili Razvigori i nastanku Divčibara je pomen slavnim pobedama cara Dušana, i oda blagoslovenoj ljubavi kraljevića Andrijaša i Divčibarske vile. Ali je i nesvakidašnja saga o večnoj bitki između dobra i zla, o strašnoj sudbini Andrijaša i dušanovog grada Bela Stena na carskom drumu. Priča se oslanja na istorijske zapise, arheološka istraživanja i narodna verovanja. (link)